Kancelaria Adwokacka,
Adwokat Piotr Stączek
Adwokat Piotr Modzelewski

Kancelaria przygotowuje skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Skargi mogą dotyczyć naruszenia prawa zagwarantowanego w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, ratyfikowanej przez Polskę 19 stycznia 1993 r.

tekst dokumentu

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (EKPCz) wprowadza dwa rodzaje skarg: skargę międzypaństwową na podstawie art 33 EKPCz oraz skargę indywidualną na podstawie art. 34 EKPCz. Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz) rozpatrzy skargę indywidualną tylko jeżeli zostanie ona uznana za dopuszczalną, a więc spełni szereg warunków zawartych w art. 35 EKPCz takich jak: wyczerpanie środków krajowych, znaczny uszczerbek poniesiony przez Skarżącego, czy złożenie skargi w terminie 6 miesięcy od ostatecznego rozstrzygnięcia. Okoliczności te badane są z urzędu - a więc Państwo nie musi podnosić ich w zarzutach wstępnych (Walker p. Zjednoczonemu Królestwu, post, nr skargi 34979/97) - i mogą zostać uwzględnione w każdym stadium postępowania, co będzie skutkowało odrzuceniem skargi.

Zasada 6 miesięcy ma służyć zapewnieniu pewności prawa, jednocześnie dając Skarżącemu wystarczającą ilość czasu na zastanowienie się czy chce składać skargę oraz na zgromadzenie potrzebnych dokumentów. Termin ten liczony jest, co do zasady, od momentu dowiedzenia się przez Skarżącego o ostatecznym rozstrzygnięciu w systemie krajowym. Oznacza to najczęściej moment doręczenia Skarżącemu lub jego pełnomocnikowi orzeczenia/decyzji, lub, jeżeli orzeczenie/decyzja nie podlegają doręczeniu - od momentu ogłoszenia. W niektórych przypadkach Trybunał uznaje za moment początkowy terminu moment doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem, po uprzednim złożeniu przez Skarżącego wniosku o uzasadnienie. Taka sytuacja zajdzie, na przykład, gdy sprawa jest skomplikowana i do zrozumienia orzeczenia niezbędne jest zapoznanie się z pełnym tokiem rozumowania sądu lub gdy zarzucane naruszenie Konwencji dotyczy kwestii nieodpowiedniego uzasadnienia lub arbitralności sądu w ocenie dowodów.

W przypadku naruszeń ciągłych termin 6 miesięcy zaczyna się na nowo każdego dnia trwania naruszenia. Tak będzie między innymi w przypadku przewlekłości postępowania czy niezapewniania odpowiednich warunków w zakładzie karnym/areszcie śledczym. Jeżeli Skarżący przebywał w kilku zakładach/aresztach o porównywalnych warunkach, Trybunał potraktuje cały okres pozbawienia wolności łącznie, jako jeden okres ciągłego naruszenia (a więc ostatni dzień przebywania w ostatnim zakładzie będzie pierwszym dniem biegu terminu), chyba że pomiędzy kolejnymi okresami izolacji w zakładach o podobnych warunkach miała miejsce znacząca przerwa (Khoroshenko p. Rosji, nr. skargi 41418/04). Jeżeli od początku oczywistym jest, ze w systemie krajowym nie istnieje skuteczny i wystarczający środek dochodzenia praw, termin do wniesienia skargi zacznie biec od momentu zaistnienia zdarzenia powodującego naruszenie, pojawienia się skutków naruszenia (odczuwalnych dla Skarżącego) lub uzyskania przez Skarżącego wiedzy o naruszeniu lub jego skutkach (Dennis i inni p. Zjednoczonemu Królestwu, post., nr skargi 76573/01). Może zdarzyć się, że dopiero po złożeniu krajowego środka odwoławczego okaże się, że jest on nieskuteczny lub niewystarczający - w takiej sytuacji termin biegnie od momentu uzyskania przez Skarżącego wiedzy o nieskuteczności środka (Öztürk p. Turcji, nr skargi 22479/93).

Należy wspomnieć o sytuacjach, w których środek od początku jest oczywiście nieadekwatny a mimo to został wskazany przez najwyższy organ sądowniczy jako jedyny dostępny w określonej sprawie. Okoliczność taka miała miejsce w sprawie Tomaszewscy przeciwko Polsce (nr skargi: 8933/05), gdzie Trybunał stwierdził, że Skarżący nie mogą ponosić "winy" za skorzystanie z nieskutecznego środka skoro był rekomendowy przez Sąd Najwyższy, dlatego termin na wniesienie skargi rozpocznie się dopiero po rozpatrzeniu tegoż środka.

Jak wspomniano powyżej, termin zaczyna biec od momentu uzyskania ostatecznej decyzji w porządku krajowym. Na uwagę zasługuje fakt, że chodzi tu o zwyczajne środki zaskarżenia, ewentualnie skargę konstytucyjną, kasacyjną lub inną o ile jest dopuszczalna i mogłaby być skuteczna w danej sprawie. Reguła ta ma gwarantować, że Skarżący nie będą mogli samowolnie przedłużać terminu z art. 35 EKPCz składając nieistotne i nieskuteczne środki. Z uwagi na powyższe decyzje takie jak odmowa wniesienia powództwa, czy kasacji przez Rzecznika Praw Obywatelskich czy prokuratora co do zasady nie będą uważane za ostateczną decyzję w sprawie (chyba że jest to jedyny istniejący środek w sprawie - min. w przypadku mężczyzny, który uważa się za ojca dziecka, w którego akcie urodzenia jako ojciec wpisany jest inny mężczyzna).

Bieg terminu przerywa jedynie pełna wersja skargi (złożona na specjalnym formularzu, zawierająca wszystkie dokumenty wskazane jako załączniki, wszelkie wyroki krajowe zapadłe w danej sprawie) wysłana za pośrednictwem poczty (nie może być to faks czy email). O dacie złożenia skargi decyduje data stempla pocztowego. Zastosowania nie mają krajowe zasady dotyczące obliczania terminów, a więc nie ma znaczenia, że termin do złożenia skargi upływa w dzień ustawowo wolny od pracy lub w sobotę. Skarga nie złożona w odpowiednim terminie lub złożona w formie niekompletnej zostanie odrzucona. ETPCz nie wyznaczy terminu na uzupełnienie braków formalnych.

W niektórych sytuacjach Trybunał może rozpoznać skargę pomimo przekroczenia terminu, lecz są to sytuacje wyjątkowe, jak działanie siły wyższej, zatrzymywanie poczty przez zakład karny czy warunki zupełnej izolacji - zupełny brak możliwości kontaktu ze światem zewnętrznym. Dla przykładu Trybunał uznał za niedopuszczalną skargę osób chorych psychicznie. Skarżący argumentowali, że opóźnienie w sporządzeniu i wysłaniu skargi było usprawiedliwione niemożliwością kierowania własnymi czynami, co było związane z chorobą. ETPCz uznał, ze choroba nie przeszkodziła im w prowadzeniu postępowania krajowego, dlatego nie może uznać przekroczenia terminu za usprawiedliwiony.

Podsumowując, zasada 6 miesięcy jest zasadą formalną i bardzo sztywną. Skarżący zainteresowani złożeniem skargi powinni jak najwcześniej zacząć ją przygotowywać i najlepiej wysłać przed upływem terminu, aby mieć czas na poprawienie ewentualnych błędów i ponowne złożenie skargi. Szybkość działania może okazać się istotna w świetne zmian wprowadzanych przez Protokół 15 Konwencji (wejdzie w życie po ratyfikacji), który skraca termin na wniesienie skargi indywidualnej z sześciu do czterech miesięcy. Obecnie około 90% skarg odrzucanych jest z uwagi na niedopuszczalność a skrócenie terminu może jeszcze bardziej utrudnić skuteczne wniesienie skargi indywidualnej do ETPCz.